Σκοποί του Προγράμματος SuSaki (Sustainable Samothraki)
Το πρόγραμμα χρηματοδοτείται από το Αυστριακό ταμείο έρευνας (FWF) και έχει σκοπό να αναλύσει τις σχέσεις μεταξύ κοινωνίας και περιβάλλοντος στη Σαμοθράκη. Η ερευνητική μας πρόταση συνάδει με τις αρχές τής Μακροχρόνιας Κοινωνικο-Oικολογικής Έρευνας (LTSER – βλέπε Singh et al. 2013), και βασίζεται στην κατανόηση των κοινωνικο-οικολογικών συστημάτων υπό το πρίσμα του κοινωνικού μεταβολισμού. Θέλουμε να ερευνήσουμε τους παράγοντες που υποστηρίζουν την ευημερία και την αειφορία των νησιωτικών κοινωνιών σε αντιδιαστολή με εκείνους που μπορούν να οδηγήσουν σε κατάρρευση. Η Σαμοθράκη ιστορικά έχει ζήσει αρκετές περιπτώσεις κατάρρευσης υπό την έννοια της δραστικής μείωσης της πολυπλοκότητας της κοινωνίας και της ταχείας δημογραφικής μείωσης. Σήμερα παρατηρείται μια εύθραυστη δημογραφική κατάσταση και μια σειρά από οικολογικές προκλήσεις που τείνουν σε σημεία καμπής, ιδιαίτερα υπό την επήρεια της πρόσφατης οικονομικής κρίσης και κρίσης διακυβέρνησης στην Ελλάδα, καθώς και της κλιματικής αλλαγής. Παράλληλα, η τοπική κοινωνία αποφάσισε να υποστηρίξει την προσπάθεια να μετατραπεί το νησί σε Απόθεμα Βιόσφαιρας της UNESCO. Το πρόγραμμα έχει σκοπό να προσφέρει επιστημονική υποστήριξη σε αυτήν τη διαδικασία, μελετώντας περιπτώσεις κατάρρευσης στο παρελθόν και μαθαίνοντας από αυτές, και εντοπίζοντας τις παρούσες απειλές και προκλήσεις έτσι ώστε να αποφευχθεί μια νέα κατάρρευση στο παρόν και το μέλλον. Για να ερευνηθούν μακροπρόθεσμα οι αλλαγές στο κοινωνικο-οικολογικό σύστημα, επιμηκύνουμε την περίοδο μελέτης στο πρόσφατο παρελθόν, όταν το νησί ξεκίνησε να περνάει μια μετάβαση από μια αμιγώς αγροτική κοινωνία σε μια κοινωνία με πιο σύγχρονα στοιχεία, και όπου σταδιακά αυξάνεται η ανισορροπία λόγω της οικολογικής υπερεκμετάλλευσης. Με αυτή τη μελέτη δεν θέλουμε απλά να μελετήσουμε τις επιπτώσεις της κοινωνικής αλλαγής στο περιβάλλον, αλλά και άλλους παράγοντες που προκαλούν μείωση του πληθυσμού και της κοινωνικής πολυπλοκότητας, π.χ. η σύνδεση του νησιού με την ηπειρωτική χώρα, ή η μετανάστευση. Οι γενικοί σκοποί της μελέτης είναι οι εξής:
- Ο εντοπισμός των βασικών συνθηκών αυτο-αναπαραγωγής του κοινωνικο-οικολογικού συστήματος του νησιού, καθώς και των βασικών μετασχηματιστικών τάσεων.
- Η ανακατασκευή των δομών και δυναμικών του παρόντος συστήματος με σκοπό την παρουσίαση προτάσεων σχετικά με την αποφυγή σημείων καμπής στο παρόν και την οικοδόμηση ενός αειφόρου μέλλοντος.
Ερευνητική Μεθοδολογία
Το κατευθυντήριο εννοιολογικό υπόδειγμα κατανόησης της αυτο-αναπαραγωγής του κοινωνικο-οικολογικού συστήματος είναι ένα μοντέλο αλληλεπιδράσεων μεταξύ πολιτιστικής και φυσικής σφαίρας αιτιώδους συνάφειας. Στη περιοχή αλληλεπίδρασης των δύο αυτών σφαιρών στους λεγόμενους υβριδικούς τομείς του συστήματος (δηλαδή αυτούς που επηρεάζονται τόσο από περιβαλλοντικούς όσο και από πολιτιστικούς παράγοντες), εξετάζουμε ένα μοντέλο αποθεμάτων και ροών. Το σύστημα και οι διάφοροι τομείς του μπορούν να αυτο-αναπαράγονται όσο μπορούν να οργανώνονται οι ροές που απαιτούνται για τη διατήρηση των αποθεμάτων. Το παρακάτω σχεδιάγραμμα παρουσιάζει μια γενική επισκόπηση αυτού του μοντέλου. Στο κέντρο βρίσκονται οι βασικοί (υβριδικοί) τομείς του κοινωνικο-οικολογικού συστήματος στο νησί: ο τοπικός πληθυσμός, οι επισκέπτες, και οι τρεις βασικοί οικονομικοί τομείς συμπεριλαμβανομένων και των βιοφυσικών υποδομών τους (στην περίπτωση του αγροτικού τομέα: το ζωικό κεφάλαιο). Ο τοπικός πληθυσμός επενδύει εργατοώρες στους οικονομικούς τομείς και σε αντάλλαγμα δέχεται εισόδημα και υπηρεσίες. Οι επισκέπτες φέρνουν χρήματα και σε αντάλλαγμα απολαμβάνουν διάφορες υπηρεσίες. Όλοι οι οικονομικοί τομείς χρειάζονται πόρους από το χερσαίο και το θαλάσσιο περιβάλλον και παράγουν απόβλητα. Η συμπεριφορά όλων των ανθρώπων ορίζεται από το κοινωνικό και νομικό σύστημα του νησιού, το οποίο με τη σειρά του εξελίσσεται και ενσωματώνει νέα στοιχεία και εμπειρίες.
Το κοινωνικο-οικολογικό σύστημα της Σαμοθράκης.
Επιστήμη των Πολιτών (CiSciSusaki)
H Επιστήμη των Πολιτών (Citizen Science) συμπληρώνει τις παραδοσιακές επιστημονικές και εκπαιδευτικές προσεγγίσεις με διάφορους τρόπους. Εκτός από το ότι βοηθά στον περιορισμό των μετακινήσεων των ερευνητών, βοηθά στην βελτιστοποίηση των αποτελεσμάτων εδραιώνοντας την παραγωγή γνώσης από κοινού με τους άμεσα ενδιαφερόμενους. Οι παρούσες συνθήκες στη Σαμοθράκη είναι ιδιαίτερα ευνοϊκές για την εφαρμογή προσεγγίσεων της επιστήμης των πολιτών.